Tên di sản : Cụm DT Đền - Lăng mộ Thiều Thốn (Khu di tích lịch sử và thắng cảnh Đông Tiến)
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : 57-BT/QĐ
Giới thiệu
Di tích khảo cổ học:
Qua các cuộc thám sát và khai quật, các nhà nghiên cứu khảo cổ học đều nhận thấy rằng: Di tích được phân bố trên phạm vi khá rộng, từ núi Bạch Thạch đến núi Đào khoảng 20m và các vùng xung quanh hai ngọn núi, có bán kính khoảng 200 - 300m. Nét đặc trưng ở đây là các tầng văn hóa kế tiếp nhau, thể hiện sự phát triển liên tục có niên đại tương đương các giai đoạn phát triển văn hóa sông Hồng.
Về cấu trúc địa tầng văn hóa bao gồm:
Lớp đất nấu xám: dày khoảng 50m, chứa nhiều rìu mài bằng đá ba dan, đá ngọc, vòng ngọc kiểu Phùng Nguyên là hai hệ thống sớm nhất.
Lớp đất vàng xám: dày khoảng 50cm, xuất hiện nhóm đồ đồng sớm gần với Đồng Đậu – Gò Mun ở sông Hồng. Đồ gốm trong lớp này cũng có hai hệ thống nhỏ của gốm xám – bạc mà gốm lớp dưới Quỳ chữ có thể coi là điển hình (giai đoạn II).
Lớp đất xám nâu: dày khoảng 80cm, dưới mộ Đông Sơn đã tiếp xúc Hán và mộ thời thuộc Hán. Gốm lớp này gồm là loại gốm đỏ, điền hình cho giai đoạn Đông Sơn ở vùng này (giai đoạn III).
Qua trên có thể vạch ra ở di tích khảo cổ học Đông Tiến năm giai đoạn văn hóa phát triển liên tục:
Giai đoạn I: Lớp này có thể xếp tương đương Phùng Nguyên ngoài sông Hồng, nhưng với sự tiếp liền và đan xen với yếu tố Đồng Đậu ở lớp này, lại có thể nghĩ niên đại Phùng Nguyên muộn cho nó.
Giai đoạn II: Liền tiếp giai đoạn I, có thể xếp tương đương với Đồng Đậu - Gò Mun.
Giai đoạn III: Được coi như giai đoạn điển hình ở khu vực Đông Tiến. Từng thấy ở Đông Sơn, Thiệu Đường, Quỳ Chữ. Đặc điểm nổi bật là nhóm đồ đồng Đông Sơn điển hình và gốm đỏ.
Giai đoạn IV: Được coi như Đông Sơn vãn, điểm nổi là nhóm đồ đựng lớn bằng đồng, công cụ vũ khí minh khí lác đác. Gốm thô Đôngg Sơn hoặc màu gạch non sáng, hoặc nâu đỏ thẫm. Đây là thời kì tiếp liền trước ảnh hưởng đậm của văn hóa Hán, làm biến dạng văn hóa Đông Sơn ở vùng này.
Giai đoạn V: có thể đặt ngoài phạm trù văn hóa Hùng Vương. Đây là thời kỳ các yếu tố Hán bắt đầu ảnh hưởng đậm nét. Thời kỳ đấu tranh và xen kẽ trực tiếp giữa văn hóa bản địa và văn hóa Hán.
Tóm lại, với phạm vi ảnh hưởng và đặc trưng của di tích khảo cổ học Đông Tiến, chắc chắn nó sẽ là đề tài nghiên cứu bổ ích và hấp dẫn đối với các nhà Khảo cổ học trong và ngoài nước.
Di tích Thiều Thốn:
Đền thờ được xây dựng trên một mảnh đất dưới chân núi Bạch Thạch. Lưng đều tựa vào vách đá núi dựng đứng. Hai bên đều là hai mỏn đá nhô ra tạo thành dáng tay ngai. Phía trước mặt nhìn đối diện là núi Đào (cách khoảng 200m) – là nơi xây cất lăng mộ của Thiều Thốn và các cụ tổ. Đền dựng theo hướng Nam có quy mô: “Điện chính một tiền đường, một giải vũ, hai tam quan. Cửa chính hai bên tả, hữu có quan cai cửa và có bia và nhà bia Tướng công và Công chúa được đặt tượng ở Chính điện, có long ngai tại Tiền đường nội. Một văn bia ghi công đức của ông và công chúa năm Khánh Đức tại đền thờ (Gia phả họ Thiều).
Đến nay, quy mô kiến trúc của đền không còn nguyên vẹn như gia phả nhà họ Thiều ghi chép. Thậm chí cả kiến trúc cũng bị biến dạng. Vì núi đá sạt lở và con người tháo dỡ. Hiện tại chỉ còn lại 5 gian nhỏ hẹp, làm nơi thờ cúng, tưởng nhớ tổ tiên.
Về khu vực Lăng mộ của Thiều Thốn ở chân núi Đào được con cháu trong dòng họ bao phong với diện tích khoảng 30m2. Ngoài ra còn khu mộ Tổ ở đỉnh núi Đào và xóm Tông cũng được bao phong chu đáo.
Những hiện vật trong di tích:
Toàn bộ hiện vật thu được qua các cuộc khai quật ở di tích khảo cổ học Đông Tiến, Viện khảo cổ học đã xác định và bàn giao cho Bảo tàng Thanh Hóa quản lý. Còn di tích Thiều Thốn giữ được những hiện vật quý giá sau:
Gia phả dòng họ Thiều
5 sắc phong của Thiều Thốn và Công Chúa Nhà Trần thời Tự Đức và Duy Tân.
Bia “Đông Sơn huyện Thiều Thốn từ bi”
Long ngai – Bài vị (không còn hiệu duệ).
Kiệu bát cống
2 rùa đá, đôi hạc
1 bát hương bằng đá hình trụ
Mâm quả bằng đá và một số đồ tế khí khác.